اختلال استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه (Posttraumatic Stress Disorder (PTSD شامل ظهور علایم مشخصه متعاقب مواجهه با یک یا چند حادثه آسیب زاست. واکنش های هیجانی مربوط به حادثه آسیب زا (مثل ترس، درماندگی، وحشت) دیگر بخشی از ملاک A محسوب نمی شود. تظاهرات بالینی PTSD متنوع است. در بعضی افراد تجربه مجدد مبتنی بر ترس، علایم هیجانی و رفتاری ممکن است برجسته باشند. در بقیه خلق افسرده یا ناتوانی از کسب لذت و همینطور شناخت های منفی ممکن است بیشترین ناراحتی را ایجاد کنند. در بعضی افراد دیگر، انگیختگی و علایم واکنشی برونی ساز غلبه دارند؛ در حالی که در بقیه علایم تجزیه ای برجسته است. نهایتا بعضی افراد هم ترکیبی از این الگوهای علایم را دارند.

تجربه مستقیم حوادث آسیب زا که در ملاک A گنجانده شده است عبارتند از (البته محدود به این علایم نیستند): در معرض جنگ به عنوان یک مبارز یا غیرنظامی بودن؛ تهدید یا تهاجم فیزیکی واقعی (مثل حمله فیزیکی، سرقت، خفگی، بدرفتاری جسمی دوران کودکی)، تهدید یا خشونت واقعی جنسی واقعی (مثل دخول جنسی به اجبار، دخول جنسی به کمک الکل یا دارو، تماس جنسی با بدرفتاری، بدرفتاری جنسی غیرتماسی، قاچاق جنسی)، دزدیده شدن، به گروگان گرفته شدن، حملات تروریستی، شکنجه شدن، زندانی جنگی بودن، بلایای طبیعی یا ساخت بشر و حوادث شدید وسایط نقلیه.

در بچه ها، حوادث خشونت آمیز جنسی می تواند شامل تجارب جنسی نامتناسب با رشد، بدون تهاجم یا آسیب جسمی باشد. یک بیماری تهدید کننده زندگی یا یا بیماری طبی ناتوان کننده لزوما یک حادثه آسیب زا محسوب نمی شود. رویدادهای پزشکی که واجد شرایط حوادث آسیب زا هستند شامل حوادث فاجعه بار ناگهانی هستند (مثل بیدار شدن در حین جراحی، شوک آنافیلاکتیک).

حوادث مورد مشاهده شامل موارد زیرند (البته محدود به اینها نیست): مشاهده آسیب های جدی یا تهدید به آن، مرگ غیر طبیعی، بدرفتاری جسمی یا جنسی با توسل به زور، تهاجم حانوادگی، تصادفات، جنگ یا بلایا و یا حادثه فجیع طبی برای فرزند فرد (مثل یک خونریزی تهدید کننده حیات). مواجهه غیرمستقیم محدود به مواردی است که در آنها فرد از اتفاقاتی مطلع می شود که برای وابستگاه نزدیک یا دوستان رخ داده و فجیع یا غیرمترقبه اند (مثلا مرگ در اثر علل طبیعی شامل آن نیست). چنین حوادثی شامل تهاجم های وحشیانه فردی، خودکشی، تصادف های شدید و جراحات جدی است.

اختلال ممکن است به خصوص وقتی که عامل استرس، بین فردی و عمدی است (مثل شکنجه، خشونت جنسی) شدید یا طولانی مدت باشد. حادثه آسیب زا می تواند به طرق گوناگونی مجددا تجربه شود. شخص معمولا خاطره مکرر و ناخواسته و مزاحم حادثه را دارد (ملاک B).

ملاک های تشخیصی

اختلال استرس پس از سانحه برای بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بالای ۶ سال

برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه برای بزرگسالان، نوجوانان و کودکان بالای ۶ سال بایستی ۸ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: مواجهه با مرگ واقعی یا تهدید به مرگ، آسیب شدید یا خشونت جنسی به صورت یک یا چند مورد از طرق زیر:

۱- تجربه مستقیم حادثه (یا حوادث) آسیب زا

۲- شاهد بودن فرد، هنگامی که حادثه (یا حوادث) برای دیگران اتفاق می افتد

۳- آگاهی از اینکه حادثه (یا حوادث) آسیب زا برای یک عضو نزدیک خانواده یا دوست صمیمی رخ داده است. در موارد مرگ واقعی یا تهدید به مرگ یکی از اعضای خانواده یا دوست، حادثه (یا حوادث) باید فجیع یا غیرمترقبه باشد.

۴- تجربه مکرر یا شدید با جزئیات آزارنده و تنفرآور حادثه (یا حوادث) آسیب زا (مثل مسئولین خط اول جمع آوری کننده بقایای اجساد، مأمور پلیسی که مکررا با جزئیات سوء رفتار با کودک مواجهه دارد).

B: وجود یک یا چند علامت مزاحم در مورد حادثه یا حوادث آسیب زای زیر که پس از وقوع حادثه (یا حوادث) آسیب زا شروع شده باشد:

۱- یادآوری مکرر، ناخواسته و ناراحت کننده مزاحم حادثه (یا حوادث) آسیب زا

توجه: کودکان بالای ۶ سال ممکن است در بازی های تکراری خود، موضوعات یا جنبه هایی از حادثه (یا حوادث) آسیب زا را بیان کنند.

۲- رؤیاهای ناراحت کننده و تکرار شونده که محتوا و یا عاطفه آنها مربوط به حادثه (یا حوادث) آسیب زاست

توجه: در کودکان ممکن است رؤیاهای ترسناک بدون محتوای مشخص وجود داشته باشد

۳- واکنش های تجزیه ای (مثل جهش به گذشته [فلش بک]) که در آنها، فرد به گونه ای احساس و عمل می کند که گویی حادثه (یا حوادث) آسیب زا در حال وقوع است. (چنین واکنش هایی ممکن است با شدت های متفاوت بروز کنند و در شدیدترین حالت با از دست دادن آگاهی نسبت به محیط همراه اند).

توجه: در کودکان ممکن است بازسازی های وقایع خاص مربوط به سانحه در بازی ها دیده شود.

۴- ناراحتی روانی شدید یا طولانی هنگام مواجه شدن با نشانه های داخلی یا یرونی که نماد جنبه ای از حادثه (یا حوادث) آسیب زا و یا شبیه آن هستند.

۵- واکنش های فیزیولوژیک محسوس به نشانه های داخلی یا بیرونی که نماد یا شبیه به جنبه ای از حادثه (یا حوادث) آسیب زا هستند.

C: اجتناب مداوم از محرک های مربوط به حادثه (یا حوادث) آسیب زا، که پس از حادثه یا حوادث آسیب زا آغاز و با یکی یا هر دو مورد زیر مشخص می شود:

۱- اجتناب یا تلاش برای اجتناب از خاطرات، افکار یا احساس های ناراحت کننده ای که مربوط به حادثه یا حوادث آسیب زا هستند یا با آن ارتباط نزدیکی دارند.

۲- اجتناب یا تلاس برای اجتناب از یادآوری های محیطی (افراد، مکان ها، گفتگوها، فعالیت ها، اشیاء، موقعیت ها) که موجب انگیخته شدن خاطرات، افکار یا احساس های مربوط یا همراه حادثه یا حوادث آسیب زا می شوند.

D: تغییرات منفی در شناخت و خلق همراه با حادثه یا حوادث آسیب زا با شروع یا تشدید پس از وقوع حادثه یا حوادث آسیب زا که با دستکم دو مورد از موارد زیر مشخص می شود:

۱- ناتوانی در به خاطر آوردن یکی از جنبه های مهم حادثه یا حوادث آسیب زا (عموما ناشی از فراموشی تجزیه ای است و نه در اثر عوامل دیگر مثل ضربه به سر، سوء مصرف الکل یا داروها).

۲- عقاید یا انتظارات منفی مستمر و مبالغه آمیز درباره خود، دیگران یا جهان (مثل «من بدم» «به هیچ کس نمی توان اعتماد کرد» «دنیا کاملا خطرناک است» «کل سیستم عصبی من برای همیشه تخریب شده»).

۳- افکار تحریف شده پایدار درباره علت یا عواقب حادثه یا حوادث آسیب زا که منجر به سرزنش خود یا دیگران می شود.

۴- حالات هیجانی منفی مداوم (مثل ترس، وحشت، خشم، احساس گناه یا شرم.)

۵- کاهش قابل ملاحظه علاقه یا شرکت در فعالیت های با اهمیت.

۶- احساس جدایی یا بیگانگی نسبت به دیگران.

۷- ناتوانی مستمر در تجربه هیجانات مثبت (مثل ناتوانی در تجربه شادی، رضایت یا احساس محبت).

E: تغییر قابل ملاحظه در انگیختگی و واکنش پذیری مرتبط با حادثه یا حوادث آسیب زا، با شروع یا تشدید پس از حادثه یا حوادث آسیب زا که با دستکم دو مورد از حالات زیر نشان داده می شود:

۱- رفتار تحریک پذیر و حملات خشم (بدون محرک یا با کمترین تحریک) که معمولا با پرخاشگری کلامی یا فیزیکی نسبت به افراد یا اشیاء تظاهر می کند.

۲- رفتار بی محابا یا خودتخریبی

۳- گوش به زنگی مفرط

۴- تشدید واکنش از جا پریدین (یکه خوردن)

۵- اشکالات تمرکز

۶- اختلال خواب (مثل اشکال در به خواب رفتن یا در خواب ماندن یا خواب ناآرام)

F: مدت اختلال (شامل ملاک های B و C و D و E) بیشتر از یک ماه است.

G: اختلال موجب ناراحتی قابل توجه بالینی یا افت کارکرد اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه های مهم کارکردی می شود.

H: اختلال را نتوان به اثرات فیزیولوژیک یک ماده (مثل دارو، الکل) یا بیماری طبی دیگری نسبت داد.

اختلال استرس پس از سانحه برای کودکان ۶ ساله و کمتر

برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه برای کودکان ۶ ساله و کمتر بایستی ۷ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: مواجهه با مرگ واقعی یا تهدید به مرگ، آسیب شدید یا خشونت جنسی در کودکان ۶ ساله و کمتر به صورت یک یا چند مورد از موارد زیر:

۱- تجربه مستقیم حادثه یا حوادث آسیب زا.

۲- شاهد بودن کودک هنگامی که حادثه یا حوادث آسیب زا برای دیگران به خصوص مراقبین اولیه اتفاق می افتد.

توجه: شاهد بودن شامل حوادثی نمی شود که مشاهده فقط در رسانه های الکترونیکی، تلویزیون، فیلم ها یا تصاویر و عکس ها است.

۳- آگاهی از اینکه حادثه یا حوادث آسیب زا برای یک والد یا فرد مراقب رخ داده است.

B: وجود یک یا چند علامت مزاحم در مورد حادثه یا حوادث آسیب زای زیر که پس از وقوع حادثه یا حوادث آسیب زا شروع شده باشد:

۱- یادآوری مکرر، ناخواسته و ناراحت کننده مزاحم حادثه (یا حوادث) آسیب زا

توجه: خاطرات خودبه خودی و مزاحم لزوما ناراحت کننده ظاهر نشده و ممکن است در بازی های تکراری، خود را نشان دهند.

۲- رؤیاهای ناراحت کننده و تکرار شونده که محتوا و یا عاطفه آنها مربوط به حادثه (یا حوادث) آسیب زاست.

توجه: ممکن است نتوان معلوم کرد که محتوای ترسناک رؤیاها مربوط به حادثه آسیب زا است.

۳- واکنش های تجزیه ای (مثل جهش به گذشته [فلش بک]) که در آنها، فرد به گونه ای احساس و عمل می کند که گویی حادثه (یا حوادث) آسیب زا در حال وقوع است. (چنین واکنش هایی ممکن است طیفی از درجات مختلف شدت داشته باشند و در شدیدترین حالت با از دست دادن آگاهی نسبت به محیط همراه اند). چنین بازسازی های مربوط به سانحه ممکن است در هنگام بازی کودکان دیده شوند.

۴- ناراحتی روانی شدید یا طولانی هنگام مواجه شدن با نشانه های داخلی یا بیرونی که شبیه یا نمادی از جنبه های حادثه یا حوادث آسیب زا هستند.

۵- واکنش های فیزیولوژیک محسوس نسبت به یاداوری های حادثه یا حوادث آسیب زا.

C: یکی (یا چند تا) از علایم زیر که نمایانگر اجتناب مستمر از محرک های مربوط به به حادثه یا حوادث آسیب زا هستند و یا تغییرات منفی در شناخت و خلق مربوط به حادثه یا حوادث آسیب زا ایجاد می کنند و باید بعد از حادثه یا حوادث آسیب زا شروع یا تشدید شوند:

اجتناب مستمر از تحرک

۱- اجتناب یا تلاش برای اجتناب از فعالیت ها، مکان ها یا یادآورهای فیزیکی که موجب انگیخته شدن خاطرات حادثه یا حوادث آسیب زا می شوند.

۲- اجتناب یا تلاش برای اجتناب از افراد، گفتگوها  یا موقعیت های بین فردی که موجب انگیخته شدن خاطرات حادثه یا حوادث آسیب زا می شوند.

تغییرات منفی در شناخت 

۳- افزایش قابل ملاحظه حالات هیجانی منفی (مثل ترس، احساس گناه، غمگینی، شرم، سردرگمی)

۴- کاهش قابل ملاحظه علاقه یا شرکت در فعالیت های با اهمیت، شامل بازی کردن

۵- رفتار اجتماعی کناره جویانه

۶- کاهش مستمر در اظهار هیجانات مثبت

D: تغییر در انگیختگی و واکنش پذیری مرتبط با حادثه یا حوادث آسیب زا، با شروع یا تشدید پس از حادثه یا حوادث آسیب زا که با دو مورد (یا بیشتر) از حالات زیر تظاهر می کند:

۱- رفتار تحریک پذیر و حملات خشم (بدون محرک یا با کمترین تحریک) که معمولا با پرخاشگری کلامی یا فیزیکی نسبت به افراد یا اشیاء (شامل قشقرق شدید) تظاهر می کند.

۲- گوش به زنگی مفرط

۳- افزایش واکنش از جا پریدین (یکه خوردن)

۴- اشکال در تمرکز

۵- اختلال خواب (مثل اشکال در به خواب رفتن یا در خواب ماندن یا خواب ناآرام)

E: مدت اختلال بیش از یک ماه است.

F: این اختلال موجب ناراحتی قابل توجه بالینی یا اختلال در روابط با والدین، خواهر و برادران، همسالان یا سایر مراقبین یا رفتار در مدرسه می شود.

G: این اختلال را نتوان به اثرات فیزیولوژیک یک ماده (مثل دارو یا الکل) یا بیماری طبی نسبت داد.

تشخیص افتراقی

اختلالات سازگاری، سایر اختلالات و حالات پس از استرس، اختلال استرس حاد، اختلالات اضطرابی و اختلال وسواسی – جبری، اختلال افسردگی اساسی، اختلالات شخصیت، اختلالات تجزیه ای، اختلال تبدیلی (اختلال علامت نورولوژیک کارکردی)، اختلالات روان پریشانه، جراحت ضربه ای مغز.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید