اسکیزوفرنیا

اسکیزوفرنیا Schizophrenia شامل مجموعه علایم شاخصی است که طیف گسترده ای از کژکاری های شناختی، رفتاری و هیجانی را دربرمی گیرند ولی هیچ علامت خاصی شناسه اسکیزوفرنیی محسوب نمی شود. تشخیص اسکیزوفرنیا با توجه به مجموعه ای از علایم و نشانه ها و افت کارکرد اجتماعی یا شغلی مرتبط با آنها معلوم می شود. از آنجا که اسکیزوفرنیا یک سندرم بالینی ناهمگون است، علایم بالینی در افراد مختلف مبتلا تفاوت عمده ای با یکدیگر دارند.

حداقل باید ۲ علامت از علایم ملاک A برای بخش قابل توجهی از دوره یک ماهه (یا طولانی تر) وجود داشته باشند و بروز بارز هذیان ها (ملاک ۱ A)، توهمات (ملاک ۲ A) یا گفتار نابسامان (آشفته) (ملاک ۳ A)، یکی از این دو علامت را تشکیل دهد. رفتارهای نابسامان بارز یا کاتاتونیک (ملاک ۴ A) و علایم منفی (ملاک ۵ A) نیز دیده می شوند.

در مواقعی که مرحله حاد علایم در اثر درمان موفق در طی یک ماه بهبودی می یابد اگر برآورد بالینگر نشانگر این است که علایم در صورت عدم درمان تداوم می یافتند، هنوز هم ملاک A کامل شده است.

اسکیزوفرنیا دربرگیرنده تنزل کارکرد فرد در یک یا چند زمینه عمده زندگی است (ملاک B). اگر اختلال در دوران کودکی یا نوجوانی شروع شده است، سطح کارکردی مورد انتظار به دست نمی آید. مقایسه فرد با خواهران و برادران سالمش سودمند است. کژکاری های موجود در بخش اعظمی از دوران سیر بیماری تداوم می یابند و به نظر نمی رسد پیامدهای مستقیم یک علامت خاص باشند. بی ارادگی (یعنی کاهش سائق پیگیری فعالیت های هدفمند، ملاک ۵ A) با اختلال عملکرد اجتماعی توصیف شده در ملاک B مربوط است.

برخی از علایم اختلال باید حداقل برای ۶ ماه ادامه یابند (ملاک C). در اکثر موارد علایم مقدماتی به مرحله حاد تبدیل می شوند و علایم باقیه ای نیز به دنبال آنها مشاهده می شود، خصوصیت دوره باقیه ای وجود اَشکال خفیف یا تحت آستانه ای هذیان ها یا توهمات است. به علاوه انواع متنوعی از باورهای غیرعادی و عجیب در بیماران مبتلا مشاهده می شود که در زمره هذیان ها نمی گنجند (مثلا افکار انتساب یا تفکر جادویی)، تجارب ادراکی غیرعادی نیز در این بیماران شایع است (مانند احساس وجود شخصی نامرئی).

گرچه در مجموع گفتارشان قابل فهم است ولی می تواند مبهم باشد و گاهی رفتارشان غیرعادی است ولی به شکل بارزی آشفته نیست (مثلا صحبت زیر لب در اماکن عمومی). علایم منفی در مراحل مقدماتی و باقیه ای شایع و گاهی شدید هستند. اشخاصی که از نظر اجتماعی فعال بوده اند، گوشه گیر می شوند و از فعالیت های قبلی خود دست می کشند. چنین علایمی معمولا نخستین نشانه بروز بیماری است.

علایم خلقی و حملات کامل خلقی در اسکیزوفرنی زیاد دیده می شود و می تواند همزمان با مرحله فعال علایم بروز نماید. به هر حال برای افتراق اسکیزوفرنی از اختلال خلقی روان پریشانه، وجود هذیان یا توهم در غیاب حملات خلقی ضروری است. به علاوه مجموع حملات خلقی به وقوع پیوسته در مقایسه با کل دوره های فعال و باقیه ای اسکیزوفرنی بخش کوچکی از آن را تشکیل می دهند.

علاوه بر پنج حوزه علامتی ذکر شده در ملاک های تشخیصی زیر، برای تصمیم گیری تشخیصی و افتراق بین انواع اختلالات طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روان پریشی باید به ارزیابی حوره شناختی و علایم افسردگی و مانیا نیز توجه کافی مبذول داشت.

ملاک های تشخیصی

A: دو (یا چند) تا از علایم زیر که هر کدام در بخش قابل توجهی از یک دوره یک ماهه (یا کمتر، اگر درمان موفق بوده است) وجود داشته اند. وجود حداقل یکی از علایم ۱، ۲ یا ۳ ضروری است:

۱- هذیان ها

۲- توهمات

۳- گفتار آشفته (مثلا خارج شدن یا بی ربط گویی مکرر)

۴- رفتار آشفته بارز یا کاتاتونیک

۵- علایم منفی (یعنی کاهش ابراز هیجانات و یا بی ارادگی)

B: در بخش قابل توجهی از زمان شروع علایم، سطح کارکرد فرد در یک یا چند زمینه عمده مانند شغل، روابط بین فردی، یا مراقبت فردی به شکل قابل ملاحظه ای به سطحی پایین تر از قبل بیماری تنزل پیدا می کند (در صورتی که اختلال از دوران کودکی یا نوجوانی شروع شده باشد، فرد به سطح مورد انتظار پیشرفت های تحصیلی، شغلی یا بین فردی نخواهد رسید).

C: نشانه های مداوم اختلال حداقل به مدت ۶ ماه ادامه پیدا می کنند. در این دوره ۶ ماهه باید علایم مطابق ملاک تشخیصی A (علایم مرحله فعال) به مدت حداقل یک ماه (در صورت درمان موفقیت آمیز، کوتاه تر) وجود داشته باشند و می تواند شامل دوره علایم مقدماتی یا باقیه ای نیز باشد. طی مرحله مقدماتی یا باقیه ای، نشانه های اختلال اغلب فقط به صورت علایم منفی هستند و یا ممکن است دو یا چند علامت از ملاک تشخیصی A به شکل خفیف مشاهده گردد (مثلا باورهای عجیب، تجارب ادراکی غیرعادی).

D: بر اساس یکی از دلایل زیر اختلال اسکیزوافکتیو و افسردگی یا دوقطبی با ویژگی های روان پریشی کنار گذاشته اند:

۱- هیچ دوره افسردگی اساسی یا مانیا همزمان با مرحله علایم فعال رخ نداده است.

۲- در صورت بروز حملات خلقی در حین مرحله علایم فعال، مدت کلی این حملات در مقایسه با مجموع دوره های فعال و باقیه ای بیماری کوتاه است.

E: این اختلال به دلیل اثرات مستقیم فیزیولوژیک مصرف یک ماده (مانند ماده سوء مصرفی، دارو) یا یک بیماری طبی دیگر ایجاد نشده است.

F: اگر سابقه اختلال طیف درخودماندگی یا یک اختلال ارتباطی دوران کودکی وجود دارد، تشخیص اضافی اسکیزوفرنی تنها زمانی مطرح می شود که هذیان ها یا توهمات بارز به اضافه سایر علایم ضروری اسکیزوفرنی نیز در مدت حداقل یک ماه (در صورت درمان موفقیت آمیز، کمتر) وجود داشته باشند.

تشخیص افتراقی

اختلال افسردگی اساسی یا دوقطبی همراه با علایم روان پریشانه یا کاتاتونیک، اختلال اسکیزوافکتیو، اختلال اسکیزوفرنی فرم و روان پریشی گذرا، اختلال هذیانی، اختلال شخصیت اسکیزوتایپی، اختلال OCD و بدریخت انگاری بدن، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلال طیف درخودماندگی یا اختلال ارتباط، سایر اختلالات روانی همراه با حملات روان پریشی.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند.

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید