اختلال دوقطبی ناشی از دارو/مواد

اختلال دوقطبی ناشی از دارو/مواد Substance/Medication-Induced Bipolar and Related Disorder در مجموع مانند مانیا، هیپومانیا یا افسردگی است. یک استثناء کلیدی در تشخیص اختلال دوقطبی ناشی از دارو/مواد در مواقعی است که هیپومانیا یا مانیا پس از درمان با داروهای ضدافسردگی یا سایر درمان ها بروز می کنند و فراتر از اثرات فیزیولوژیک دارو ادامه می یابند؛ این حالت در واقع نشانگر یک اختلال دوقطبی اولیه و اصلی و نه ناشی از دارو است. همین نکته در کسانی که پس از درمان شوک الکتریکی (ECT) دچار علایم مانیا یا هیپومانیا می شوند که فراتر از اثرات فیزیولوژیک ECT ادامه می یابند، نیز صدق می کند و نباید در مورد آنها از تشخیص اختلال دوقطبی ناشی از مواد/دارو استفاده نمود.

گاهی عوارض جانبی برخی از داروهای ضدافسردگی و سایر داروهای روانگردان (مانند بی تابی، سراسیمگی) شبیه علایم اولیه سندرم مانیا به نظر می رسند ولی اصولا با علایم دوقطبی متفاوت و قابل افتراق هستند و برای تشخیص ملاک های اختلال دوقطبی کفایت نمی کنند. مفهوم این نکته این است که ملاک علایم مانیا / هیپومانیا اختصاصی است (سراسیمگی ساده معادل افزایش مشارکت در فعالیت های هدفمند نیست) و تعداد علایم لازم برای تشخیص گذاری (یک یا دو علامت کافی نیست) باید به اندازه کافی باشند. به ویژه در مواقعی که یک یا دو علامت غیراختصاصی مانند تحریک پذیری، بی تابی یا سراسیمگی در حین درمان با داروهای ضدافسردگی و در غیاب سندرم کامل یا هیپومانیا بروز می کنند نباید تشخیص اختلال دوقطبی را مطرح نمود.

ملاک های تشخیصی

برای تشخیص اختلال دوقطبی و اختلالات مرتبط ناشی از دارو/مواد بایستی ۵ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: اختلال خلق بارز و مستمر که وجه غالب نمای بالینی اختلال را تشکیل می دهد و خصوصیت اصلی آن را خلق بالا، منبسط یا تحریک پذیر با یا بدون خلق افسرده یا کاهش مشخص علائق یا لذات در تمام یا نزدیک به تمام فعالیت ها، تشکیل می دهد.

B: با توجه به شرح حال، معاینات جسمی یا یافته های آزمایشگاهی شواهدی از هر دو مورد (۱) و (۲) دیده می شود:

۱) علایم موجود در ملاک A در حین یا بلافاصله پس از مسمومیت یا مجرومیت مواد و یا مصرف دارو ایجاد شده است.

۲) ماده یا داروی مصرفی، توانایی و ظرفیت بوجود آوردن علایم ملاک A را دارد.

C: آشفتگی حاضر توسط اختلال دوقطبی و اختلالات مرتبط که ناشی از دارو/مواد نیستند بهتر توجیه نمی شود. شواهد وجود یک اختلال دوقطبی و اختلالات مرتبط مستقل از موارد زیر به دست می آیند:

– وجود علایم قبل از شروع مصرف دارو/مواد

– تداوم علایم برای یک دوره زمانی قابل توجه (مثلا حدود یک ماه) پس از قطع ناگهانی مواد یا مسمومیت شدید

– شواهد دیگری که نشان دهنده یک اختلال دوقطبی و اختلالات مرتبط مستقل از مصرف دارو / مواد است (مانند سابقه وجود حملات متعدد اختلال که ارتباطی به دارو / مواد ندارند)

D: اختلال حاضر منحصرا در دوره دلیریوم رخ نداده است

E: اختلال موجب ناراحتی بارز بالینی یا افت کارکرد اجتماعی، شغلی و سایر جنبه های مهم کاری فرد شده است.

تشخیص افتراقی

اختلال دوقطبی و اختلالات مرتبط ناشی از دارو/مواد باید از سایر انواع اختلال دوقطبی، مسمومیت مواد یا دلیریوم ناشی از مواد و عوارض جانبی داروها افتراق داده شود.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید