اختلال حرکات قالبی

اختلال حرکالت قالبی Stereotypic Movement Disorder شامل رفتارهای حرکتی تکراری است که به طور واضحی بی هدف بوده و به نظر می رسد حالت غیر ارادی دارند. این رفتارها غالبا شامل حرکات موزون سر، دست ها و بدن هستند که عملکرد انطباقی آشکاری ندارند (بی فایده اند). این حرکات ممکن است با انجام اقداماتی متوقف شوند یا نشوند.

در بچه های با رشد طبیعی گاهی با توجه مستقیم به کودک و یا پرت کردن حواس وی این حرکات قطع می شوند. در کودکانی که دچار اختلال رشدی عصبی هستند پاسخ کمتری به چنین اقداماتی دیده می شود. در سایر موارد خود فرد تلاش می کند با اقداماتی از این رفتارها بکاهد (مثلا نشستن رو دست ها، پیچیدن لباس دور بازوها، یافتن وسیله ای محافظتی).

نیمرخ رفتاری هر فرد ویژگی های خودش را دارد و با دیگران فرق می کند و امضاء رفتاری او محسوب می شود. نمونه هایی از حرکات تکراری بدون آسیب عبارتند از: حرکات تنه به جلو و عقب، به هم کوبیدن یا چرخش دست ها، ضرب گرفتن یا تکان دادن انگشتان روی صورت، تکان دادن یا حرکات موجی بازوها و تکان دادن سر و غیره.

برخی از حرکات خودآسیبی عبارتند از: کوبش سر، سیلی زدن به صورت، انگشت کردن در چشم و گاز گزفتن دست ها، لب ها یا سایر قسمتهای بدن. در این میان انگشت کردن در چشم اهمیت زیادی دارد و بیشتر در کودکانی دیده می شود که نقایص بینایی دارند. ترکیب چند حرکت نیز دیده می شود (مانند حرکات رفت و برگشتی سر، عقب و جلو بردن تنه، تکان دادن مکرر یک زنجیر کوچک در جلوی صورت).

این حرکات تکراری گاهی چندین بار در طی روز تکرار می شود که از چند ثانیه تا چند دقیقه یا حتی طولانی تر ادامه می یابد. دفعات تکرار از چند بار در روز تا یک بار در عرض چند هفته متفاوت است. این رفتارها با توجه به موقعیتی که فرد در آن قرار دارد نیز تغییر می کنند: مثلا بسته به این که چه کاری انجام می دهد، یا وقتی هیجان زده، خسته، کسل یا مضطرب است.

ملاک های تشخیصی

برای تشخیص اختلال حرکات قالبی بایستی ۴ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: رفتارهای حرکتی ظاهرا بی فایده و تکراری که به نظر می رسد حالت جبری دارند (مانند تکان دادن یا حرکات موجی دست ها، جنباندن بدن، کوبش سر، گاز گزفتن خود و ضربه زدن به خود).

B: حرکات تکراری مزبور با کارکرد اجتماعی، تحصیلی یا سایر فعالیت های فرد تداخل داشته و می تواند سبب آسیب به خود گردد.

C: علایم در اوایل دوران رشد و نمو بروز می کنند.

D: رفتارهای حرکتی تکراری ناشی از اثرات فیزیولوژیک یک ماده یا بیماری عصبی نیست و با یک اختلال رشدی عصبی یا روانی دیگر بهتر توجیه نمی شود (مانند اختلال کندن مو “تریکوتیلومانیا”، اختلال وسواسی جبری).

شدت علایم

خفیف: علایم به راحتی توسط محرک های حسی یا انحراف توجه از بین می روند.

متوسط: اقدامات حفاظتی و مداخلات رفتاری اختصاصی برای کنترل علایم ضروری است.

شدید: نظارت مستمر و اقدامات حفاظتی برای پیشگیری از آسیب های جدی مورد نیاز است.

تشخیص افتراقی

حرکات ساده مربوط به رشد طبیعی در شیرخواری و خردسالی، اختلال طیف درخودماندگی، اختلالات تیک، اختلال وسواسی – جبری و اختلالات مرتبط، سایر بیماری های طبی و عصبی (مانند عادات و ادا و اطوار قالبی، دیسکینزی های دوره ای، کره ارثی خوش خیم)، مصرف داروهای خاص مانند آمفتامین و مسمومیت با آن.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند.

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید