اختلال هذیانی

اختلال هذیانی Delusional Disorder با حضور یک یا چند هذیان برای مدت حداقل یک ماه مشخص می گردد. اگر فرد در دوره ای دچار تظاهرات بالینی بوده که ملاک تشخیص “A” اسکیزوفرنی را کامل می کرده است، دیگر هیچگاه در مورد وی تشخیص اختلال هذیانی مصداق پیدا نمی کند.

صرف نظر از اثر مستقیم هذیان ها، نقایص موجود در کارکرد اجتماعی – روان شناختی فرد خیلی محدودتر از آن چیزی است که در سایر اختلالات روان پریشی دیده می شود و رفتار فرد آنچنان غریب و غیرعادی نیست. اگر در دوره ای همزمان با هذیان ها حملات خلقی بروز نماید، مجموع مدت این حملات خلفی در مقایسه با تمام دوره بیماری هذیانی کوتاه است.

همچنین هذیان ها را نمی توان به اثرات فیزیولوژیک یک ماده (کوکائین) یا یک بیماری طبی دیگر (مانند بیماری آلزایمر) نسبت داد و توسط یک بیماری روانی دیگر مانند اختلال بدریخت انگاری بدن یا اختلال وسواسی جبری بهتر توجیه نمود.

علاوه بر پنج حوزه علامتی که در ملاک های تشخیصی گنجانده شده اند، برای افتراق اختلال هذیانی از سایر اختلالات طیف اسکیزوفرنی ارزیابی حوزه های شناختی و علایم مانیا و افسردگی نیز از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

ملاک های تشخیصی

برای تشخیص اختلال هذیانی بایستی ۵ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: وجود یک یا چند هذیان به مدت حداقل یک ماه.

B: ملاک تشخیصی “A” اسکیزوفرنیا هرگز وجود نداشته است.

توجه: اگر توهمی وجود دارد، بارز نیست و در رابطه با موضوع هذیان است (مثلا احساس آلوده شدن توسط حشرات همراه هذیان آلودگی ناشی از هجوم حشرات).

C: صرف نظر از هذیان و پیامدهای آن سایر جنبه های کارکرد فرد مختل نیست و رفتار غیرعادی، عجیب و غریبی ندارد.

D: در صورت بروز دوره های افسردگی اساسی یا مانیا مدت آنها در مقایسه با دوره اختلال هذیانی کوتاه است.

E: این اختلال مربوط به اثرات فیزیولوژک یک ماده و یا یک بیماری طبی دیگر نیست و با سایر اختلالات روانی مانند اختلال بدریخت انگاری بدن یا اختلال وسواسی جبری، بهتر توجیه نمی شود.

انواع هذیان ها

نوع اروتومانیک (شهوانی): هنگامی که موضوع اصلی هذیان این است که فرد باور دارد شخص دیگری عاشق اوست. معمولا این فرد نسبت به بیمار از طبقه اجتماعی بالاتری برخوردار است (مثلا یک آدم مشهور یا رئیس فرد) ولی گاهی کاملا غریبه است. معمولا بیمار برای برقراری ارتباط با فرد موضوع هذیان تلاش زیادی به خرج می دهد.

نوع خودبزرگ بینی: این زیرنوع در مواردی به کار می رود که موضوع اصلی هذیان اعتقاد به داشتن استعداد عظیم نهفته (کشف نشده)، تونایی یا اکتشافات بزرگ است. در مواردی با شیوع کمتر بیمار معتقد است که یا با فرد برجسته ای ارتباط دارد و یا خود آن فرد است (در این موارد شخص واقعی را شیاد تلقی می کند). گاهی هذیان های خودبزرگ بینی ماهیت مذهبی دارد.

نوع حسادت: وقتی هسته مرکزی هذیان فرد، خیانتکار بودن همسر یا معشوقه اش است. این باور بدون هیچ دلیل مستندی و فقط بر اساس برداشت های غلط از برخی شواهد بی اهمیت (مانند بی نظمی های لباس) به وجود می آید. شخص مبتلا در اکثر موارد با همسر یا معشوقه اش درگیر می شود و به نحوی تلاش می کند در جهت اصلاح خیانت خیالی فوق مداخله نماید.

نوع گزند و آسیب: در مواردی که موضوع اصلی هذیان باورهایی در این مورد است که توطئه ای علیه وی در جریان است، تحت تعقیب است، مسموم شده یا دارو به وی خورانده اند، سرش کلاه گذاشته اند، مورد بدگویی قرار گرفته، آزارش می دهند یا برای وی پاپوش دوخته اند. گاهی این افراد برای دادخواهی و کسب آرامش مراجعات متعددی به مراجع قانونی داشته یا اقدامات خودسرانه ای انجام می دهند. افراد مبتلا به هذیان گزند و آسیب اغلب تندخود و عصبی هستند و گاهی در برابر کسانی که معتقدند دشمن ایشان هستند دست به خشونت می زنند.

نوع جسمی: وقتی مایه اصلی هذیان در مورد حواس و کارکرد بدنی فرد است. معمولا به اشکال مختلف دیده می شود. در شایع ترین شکل آن فرد معتقد است بدنش بوی خیلی بدی می دهد یا توسط هجوم حشرات دچار بیماری پوستی یا عفونی شده است، دچار انگل داخلی است، برخی از قسمت های بدنش بدریخت و زشت است یا بعضی از قسمت های بدنش کار نمی کنند.

نوع مختلط: وقتی برخی از هذیان های فوق وجود دارند ولی هیچ یک برتری ویژه ای نسبت به بقیه ندارند.

نوع نامعین: این زیرگروه وقتی به کار می رود که نوع باور هذیانی موجود را دقیقا نمی توان مشخص نمود یا در هیچ یک از گروه های توصیف شده فوق نمی گنجد (مثلا هذیان های انتساب بدون اجزاء خودبزرگ بینی یا گزند و آسیب).

با محتوای غریب: اگر هذیان های فرد مشخصا ناممکن و غیرقابل فهم هستند و از تجارب روزمره زندگی منشاء نگرفته باشند، غریب تلقی می شوند (مثلا وقتی بیمار فکر می کند بیگانه ای اعضای داخلی بدن وی را با شخص دیگری تعویض کرده است بدون این که زخم یا آثاری روی بدن وی باقی گذاشته باشد).