اختلال وسواسی – جبری

اختلال وسواسی – جبری Obsessive-Compulsive Disorder دارای علایم مشخصه وجود وسواس های فکری و عملی است. وسواس های فکری شامل  افکار (مثل فکر آلودگی)، تصورات (مثل صحنه های خشونت بار یا هولناک) یا تمایلات (مثل چاقو زدن به کسی) تکراری و پایدار می باشد. نکته مهم آن که وسواس های فکری، لذت بخش نیستند و به شکل ارادی به ذهن نمی آیند. این افکار، مزاحم و ناخواسته بوده و در اکثر افراد موجب ناراحتی یا اضطراب می شوند.فرد برای نادیده گرفتن یا سرکوب این افکار  (با اجتناب از محرک ها یا استفاده از توقف فکر) یا بی اثر کردنشان با فکری دیگر یا یک فعالیت (مثل انجام یک وسواس عملی) تلاش می کند.

وسواس های عملی (یا آداب وسواسی)، اعمالی تکراری (مثل شستشو، وارسی کردن) یا فعالیت های ذهنی (مثل شمردن، تکرار کلمات در سکوت) هستند که فرد احساس می کند در پاسخ به یک وسواس فکری یا مطابق قوانینی که دقیقا باید رعایت شوند، مجبور به انجام آنهاست.

اکثر مبتلایان به OCD، هم وسواس فکری و هم وسواس عملی دارند. وسواس های عملی عموما در پاسخ به یک وسواس فکری انجام می شوند (مثل فکر آلوده شدن که منجر به شستشوی مکرر می شود یا فکر اینکه چیزی نادرست است منجر به رفتارهای تکراری تا زمانی که احساس شود همه چیز رو به راه است).

هدف این اعمال، کاهش احساس فشار حاصل از فکر وسواسی یا جلوگیری از وقوع یک حادثه هولناک (مثل بیمار شدن) است. با این وجود این اعمال وسواسی یا ارتباط منطقی با حادثه هولناک مزبور ندارند (مثل مرتب کردن وسایل روی میز برای جلوگیری از وقوع حادثه ای برای یک فرد مورد علاقه) یا به وضوح با زیاده روی همراه اند (مثل دوش گرفتن به مدت چندین ساعت در هر روز). وسواس های عملی برای کسب لذت انجام نمی شوند؛ گرچه بعضی ها بدین وسیله از اضطراب یا ناراحتی تسکین می یابند.

شرط زمانی وجود وسواس های فکری و عملی (مثل بیش از یک ساعت در روز) یا ایجاد ناراحتی یا اختلال عمده بالینی، برای تأیید اختلال وسواسی – جبری تأکید دارد. این ملاک به تفکیک اختلال از افکار مزاحم یا رفتارهای گاهگاهی (مثل دو بار وارسی درب برای اطمینان از بسته بودن آن) که در جمعیت عادی شایع است، کمک می کند.

تواتر و شدت وسواس های فکری و عملی در مبتلایان به OCD متفاوت است (مثلا بعضی ها علایم خفیف تا متوسط دارند که یک تا سه ساعت در روز وقتشان را می گیرد، در حالی که دیگران افکار مزاحم یا اعمال وسواسی تقریبا مستمری دارند که می تواند آنها را ناتوان سازد).

ملاک های تشخیصی

برای تشخیص اختلال وسواسی – جبری بایستی ۴ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: وجود وسواس های فکری یا عملی یا هر دو وسواس های فکری در موارد (۱) و (۲) تعریف شده اند:

۱- افکار، تمایلات یا تصورات راجعه و پایداری که در دوره ای از اختلال، به شکل مزاحم و ناخواسته تجربه شده و در اکثر افراد موجب اضطراب یا ناراحتی عمده گردند.

۲- فرد تلاش می کند این افکار، تمایلات یا تصورات را نادیده گرفته یا سرکوب کند یا با پرداختن به افکار یا فعالیت های دیگر (مثل انجام یک وسواس عملی)، خنثی سازد.

وسواس های عملی در موارد (۱) و (۲) تعریف شده اند:

۱- رفتارهای تکراری (نظیر شستن دست، رعایت نظم و ترتیب، وارسی کردن) یا فعالیت ذهنی (نظیر دعا کردن، شمردن، تکرار آهسته کلمات در سکوت) که فرد احساس می کند در پاسخ به یک وسواس فکری و یا بر طبق قوانینی که باید دقیقا انجام شوند، مجبور به اجرای آنهاست.

۲- این اعمال یا فعالیت های ذهنی با هدف پیشگیری یا کاهش اضطراب یا ناراختی و یا جلوگیری از بعضی رویدادها و وضعیت های هراس آور صورت می پذیرند؛ با این وجود اعمال و فعالیت های ذهنی مذکور رابطه واقع گرایانه ای با آنچه که قرار بوده خنثی یا جلوگیری شوند ندارند یا به وضوح افراطی اند.

توجه: کودکان ممکن است قادر به ابراز اهداف این اعمال یا فعالیت های ذهنی نباشند.

B: وسواس های فکری یا عملی، وقت گیرند (بیش از یک ساعت در روز) یا موجب ناراحتی قابل ملاحظه یا اختلال در کارکردهای اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه های مهم کارکردی می شوند.

C: علایم وسواسی – جبری را نمی توان به تأثیرات فیزیولوژیک یک ماده (مثل داروی مورد سوء مصرف، یک داروی تجویز شده) یا بیماری های طبی نسبت داد.

D: علایم اختلال را نتوان با علایم یک اختلال روانی دیگر بهتر توجیه کرد (مانند نگرانی شدیدی که در اختلال اضطرابی فراگیر دیده می شود، اشتغال ذهنی با ظاهر بدن، بدان گونه که در اختلال بدریخت انگاری بدن وجود دارد، اشکال در دور ریختن یا جدا شدن از متعلقات که در اختلال ذخیره سازی دیده می شود، کندن مو که در تریکوتیلومانیا مشاهده می گردد، خراش دادن پوست که در اختلال کندن پوست دیده می شود، رفتارهای قالبی که در اختلال رفتار قالبی وجود دارد، رفتارهای آیین مند مربوط به خوردن که در اختلالات خوردن مشاهده می شود، مشغولیت ذهنی با مواد یا قماربازی که در اختلالات مرتبط با مواد و اختلالات اعتیادی وجود دارد، مشغولیت ذهنی در مورد ابتلای به یک بیماری که به اختلال اضطراب بیماری مربوط می شود، تمایلات یا خیال پردازی های جنسی که در پارافیلیاها وچود دارد، تکانه هایی که در اختلال رفتار ایذایی، کنترل تکانه و اختلال سلوک وجود دارند، نشخوارهای ذهنی احساس گناه که در اختلال افسردگی اساسی غالب اند، کاشته شدن فکر یا مشغولیت های ذهنی هذیانی که در طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روان پریشانه وجود داردیا الگوی رفتاری تکراری که در اختلال طیف درخودماندگی مشاهده می شوند).

تشخیص افتراقی

اختلالات اضطرابی، اختلال افسردگی اساسی، سایر اختلالات وسواسی – جبری و اختلالات مرتبط (اختلال بدریخت انگاری بدن، تریکوتیلومانیا، اختلال ذخیره سازی،)، اختلال خوردن، تیک ها (در اختلال تیک) و حرکات قالبی، اختلالات روان پریشانه، سایر رفتارهای شبیه وسواس عملی (رفتارهای جنسی در پارافیلیاها، اختلال قماربازی بیمارگونه، مصرف مواد)، اختلال شخصیت وسواسی – جبری.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید