اختلال کم توجهی – بیش فعالی ADHD

اختلال کم توجهی – بیش فعالی Attention – Deficit / Hyperactivity Disorder ADHD الگوی مستمر بی توجهی و / یا بیش فعالی – تکانشگری است که با کارکرد و رشد فرد تداخل دارد. بی توجهی ADHD خود را در رفتارهایی مانند نیمه کاره گذاشتن کارها، نداشتن پشتکار، مشکل حفظ تمرکز و نابسامان بودن آشکار می سازد که البته ناشی از نافرمانی یا عدم درک مطلب نیست.

بیش فعالی به افزایش فعالیت های حرکتی (دویدن و جست و خیز کردن کودک) در مواقع نامناسب، یا وول خوردن زیاد، بازی با انگشتان، یا پرحرفی اطلاق می شود. بیش فعالی در بزرگسالان می تواند به شکل بی قراری شدید یا خسته کردن دیگران با فعالیت هایشان بروز نماید.

تکانشی عمل کردن یعنی اعمال عجولانه ای بدون هیچ گونه فکر و ملاحظه ای انجام می گیرند و می تواند سبب آسیب به فرد گردد (مانند بی احتیاطی در عبور از خیابان). تکانش گری می تواند بازتاب تمایل به برای پاداش های فوری و عدم توانایی در به تأخیر انداختن ارضا باشد. رفتارهای تکانشی می تواند به شکل دخالت های اجتماعی (قطع زیاده از حد کلام دیگران) و یا تصمیم گیری های مهم بدون اندیشیدن به پیامدهای درازمدت آن (مانند پذیرش شغل بدون کسب اطلاعات کافی راجع به آن) بروز نماید.

ADHD در کودکی شروع می شود. ضرورت وجود چند علامت آن قبل از سن ۱۲ سالگی نشانگر این موضوع است که تظاهرات بالینی دوران کودکی اهمیت زیادی دارند. در عین حال به این دلیل سن شروع کمتری برای بروز علایم تعیین نشده که اثبات دقیق گذشته نگر علایم کودکی کار دشواری است. به خاطر آوردن علایم دوران کودکی فرد در بزرگسالی زیاد قابل اعتماد نیست و فقط برای اخذ اطلاعات کمکی مفید است.

تظاهرات اختلال باید در بیش از یک موقعیت و مکان وجود داشته باشد (مثلا خانه، مدرسه و یا محل کار). اثبات وجود علایم مهم اختلال در مکان های مختلف بدون کمک افراد مطلعی که او را در چنین محل هایی دیده اند امکان ندارد. معمولا علایم با توجه به بستر موجود موقعیت های مختلف، فرق خواهند داشت.

در موارد زیر ممکن است نشانه های اختلال کاهش یابند:

• به دنبال دریافت پاداش های مکرر به خاطر رفتارهای مناسب
• هنگام نظارت دقیق
• در مکان های جدید
• شرکت در فعالیت های مورد علاقه
• داشتن محرک های خارجی پیوسته (مثلا از طریق نمایشگرهای الکترونیکی)
• تعامل در موقعیت های تک به تک (مانند مطب بالینگر)

ملاک های تشخیصی

برای تشخیص اختلال کم توجهی / بیش فعالی (ADHD) بایستی ۵ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: الگوی مداوم بی توجهی و/ یا بیش فعالی – تکانشگری که با کارکرد یا رشد فرد تداخل داشته باشد که با (۱) و/ یا (۲) مشخص می شود:

۱- بی توجهی: حداقل ۶ مورد از علایم زیر حداقل ۶ ماه طول کشیده و شدت آنها به حدی است که با سطح رشد ناهماهنگ است و روی فعالیت های اجتماعی، شغلی یا تحصیلی فرد تأثیر مستقیم منفی گذاشته باشد.

توجه: علایم صرفا بازتاب یک رفتار مقابله ای، نافرمانی، مخالفت جویی یا عدم درک وظایف محوله یا دستورات داده شده نیست. در نوجوانان و بزرگسالان (سن ۱۷ سال به بالا) وجود ۵ علامت از علایم زیر ضروری است.

a: اغلب قادر نیست به جزئیات توجه دقیق داشته باشد و در تکالیف تحصیلی، شغلی و یا سایر فعالیت ها خطاهایی ناشی از بی توجهی از وی سر می زند، (مانند نادیده گرفتن یا عدم توجه به جزئیات، عدم انجام صحیح کارها).

b: اغلب در حفظ توجه بر روی تکالیف یا فعالیت های مربوط به بازی ها مشکل دارد (مثلا مشکل حفظ تمرکز در حین سخنرانی، مکالمات، یا مطالعه طولانی).

c: اغلب وقتی مستقیم با او صحبت می شود به نظر می رسد که گوش نمی دهد (مثلا به نظر می رسد حواسش جای دیگری است، حتی در هنگام عدم وجود هرگونه عامل حواسپرتی).

d: اغلب دستورالعمل ها را دنبال نمی کند و قادر نیست تکالیف مدرسه، مسئولیت ها یا وظایف شغلی اش را به پایان برساند (مثلا کارها را شروع می کند ولی به سرعت تمرکزش را از دست می دهد و نیمه کاره رها می کند).

e: اغلب در ساماندهی کارها و فعالیت هایش مشکل دارد (برای مثال: مشکل در مدیریت تکالیف متوالی، مشکل در نگهداری منظم اشیاء و متعلقات شخصی، بی نظمی در کارها، مدیریت زمانی ضعیف، عدم انجام امور در موعد مقرر).

f: اغلب از تکالیفی که نیازمند فعالیت ذهنی مستمر است دوری می کند، نفرت دارد و یا نسبت به انجام آنها بی میل است (مانند کارهای مدرسه یا کارهای منزل، در نوجوانان و بزرگسالان تهیه گزارش ها، تکمیل کردن فرم ها، مرور مقالات طولانی).

g: اغلب وسایل لازم برای انجام تکالیف یا فعالیت ها را گم می کند (مانند وسایل مدرسه، مداد، کتاب، ابزارآلات، کیف پول، کلید، کاغذ یادداشت، عینک، تلفن همراه).

h: با محرک های خارجی به راحتی حواسش پرت می شود (در نوجوانان بزرگ تر و بالغین می تواند شامل افکار غیر مرتبط هم باشد).

i: فراموشکاری در انجام کارهای روزمره (مانند انجام کارهای منزل، پیغام رساندن، در نوجوانان بزرگ تر و بزرگسالان جواب تلفن دادن، پرداخت قبوض، سر قرار حاضر شدن).

۲- بیش فعالی و تکانشگری: حداقل ۶ مورد از علایم زیر برای حداقل ۶ ماه در حدی که با سطح رشدی فرد تطابق نداشته باشد، تداوم داشته و روی فعالیت های اجتماعی، شغلی یا تحصیلی وی تأثیر مستقیم منفی گذاشته باشد.

توجه: علایم موجود صرفا بازتاب یک رفتار مقابله ای، نافرمانی، مخالفت جویی یا عدم درک دستورات یا وظایف محوله نیست. در نوجوانان و بزرگسالان (سن ۱۷ سال به بالا) حداقل ۵ علامت کافی است.

a: اغلب روی صندلی وول می خورد، با دست ها یا پاهایش ور می رود و یا آنها را تکان می دهد.

b: اغلب در مواقعی که لازم است سر جای خود بنشیند صندلی را ترک می کند (مثلا سر کلاس، مطب، محل کار یا سایر مکان هایی که لازم است برای مدتی بنشیند).

c: اغلب در مکان هایی که مناسبتی ندارد می دود یا از در و دیوار بالا می رود (توجه: در نوجوانان و بالغین می تواند محدود به بی قراری باشد).

d: اغلب نمی تواند بی سر و صدا به بازی و سایر فعالیت های تفرحی بپردازد.

e: اغلب در حال حرکت است و به نظر می رسد موتوری به حرکتش وامی دارد (مثلا قادر نیست یک جا ثابت بماند و اگر مدتی طولانی یک جا بماند احساس ناراحتی می کند مثلا در رستوران و ملاقات ها. ممکن است دیگران احساس کنند بی قرار است و یا نمی توانند پا به پای وی بمانند).

f: اغلب زیاد حرف می زند.

g: اغلب قبل از پایان سؤال جواب را می پراند (مثلا جمله دیگران را تکمیل می کند و در مکالمات اجازه صحبت به طرف مقابل نمی دهد و مابین حرف هایش می پرد).

h: اغلب قادر به انتظار کشیدن برای نوبت نیست (مانند موقعی که در صف قرار دارد).

i: اغلب وسط حرف دیگران می پرد و فعالیت شان را قطع می کند (مثلا وسط مکالمات، بازی ها یا کارها داخل می شود، ممکن است از وسایل دیگران بدون اجازه استفاده کند. در نوجوانان و بالغین ممکن است در کار دیگران مداخله و کار را از دستشان بگیرند).

B: چندین علامت بی توجهی یا بیش فعالی – تکانشگری قبل از سن ۱۲ سالگی دیده می شود.

C: چندین علامت بی توجهی یا بیش فعالی – تکانشگری در بیش از یک موقعیت و محل دیده می شود (مثلا در منزل، مدرسه یا کار، با دوستان یا بستگان و یا سایر فعالیت ها).

D: شواهد آشکاری وجود دارد که این علایم سبب تداخل یا افت کیفیت کارکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد شده اند.

E: علایم منحصرا در جریان اسکیزوفرنی یا یک اختلال روان پریشی دیگر روی نداده و اختلال روانی دیگری آن را بهتر توجیه نمی کند. (مانند اختلال خلقی، اختلال اضطرابی، اختلال تجزیه ای، اختلال شخصیت، مسمومیت یا محرومیت مواد).

طبقات تشخیصی

با تظاهرات مرکب: اگر در ۶ ماه گذشته هم ملاک A1 (بی توجهی) و هم ملاک A2 (بیش فعالی – تکانشگری) وجود داشته است.

عمدتا با تظاهرات بی توجهی: اگر در ۶ ماه گذشته ملاک A1 (بی توجهی) کاملا وجود داشته ولی ملاک A2 (بیش فعالی – تکانشگری) دیده نمی شود.

عمدتا با تظاهرات بیش فعالی – تکانشگری: اگر در ۶ ماه گذشته علایم ملاک A2 (بیش فعالی – تکانشگری) به طور کامل برآورده می شوند ولی ملاک های A1 (بی توجهی) وجود ندارند.

در بهبودی نسبی: وقتی ملاک های تشخیصی قبلا کامل بوده ولی در ۶ ماه گذشته ملاک ها کمتر از حد لازم تشخیصی بوده اند و با این وجود هنوز بر کارکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد تأثیر منفی می گذارند.

شدت فعلی علایم

خفیف: علایم موجود چندان بیشتر (بیشتر از حد لازم) تشخیص گذاری نیستند و تأثیر منفی آنها بر کارکرد اجتماعی، شغلی فرد خیلی خفیف است.

متوسط: علایم و افت کارکرد بین حد خفیف و شدید است.

شدید: تعداد علایم از حد لازم تشخیص گذاری خیلی بیشتر است، یا چند علامت خاص هنوز شدید هستند یا علایم سبب افت بارز کارکرد اجتماعی یا شغلی فرد شده اند.

تشخیص افتراقی

اختلال نافرمانی مقابله جویانه، اختلال انفجاری متناوب، سایراختلالات رشدی عصبی، اختلال یادگیری اختصاصی، کم توانی ذهنی (اختلال رشدی هوشی)، اختلال طیف درخودماندگی، اختلال دلبستگی واکنشی، اختلالات اضطرابی، اختلالات افسردگی، اختلال دوقطبی، اختلال کژتنطیمی خلقی ایذایی، اختلالات مصرف مواد، اختلالات شخصیت، اختلالات روان پریشی، علایم ADHD ناشی از داروها، اختلالات عصبی شناختی.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند.

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید: