هراس یا فوبیای اختصاصی

هراس یا فوبیای اختصاصی Specific Phobia شامل ترس یا اضطراب موقعیتی است که به شرط حضور یک شیء یا موقعیت خاص بوجود می آید. بیشتر بیماران از بیش از یک شیء یا موقعیت یا محرک هراس می ترسند. برای تشخیص هراس اختصاصی باید توجه داشت که باید آن را از ترس های موقتی و هنجار که معمولا در همه مردم رخ می دهد افتراق داد. برای برآورده شدن ملاک های تشخیصی، ترس یا اضطراب موجود باید شدید یا خیلی شدید باشد. میزان ترس ناشی از موقعیت یا شیء ترسناک بستگی به بعد مکانی آنها دارد و گاهی حتی به دنبال احتمال رویارویی با آنان بروز می کند ولی اکثرا در حضور واقعی جسم یا موقعیت ترسناک بارزتر است. در ضمن گاهی آنقدر شدت ترس یا اضطراب زیاد است که شبیه حملات کامل یا محدود پانیک می شود.

در اشخاصی که فقط بعضی مواقع به دنبال رویارویی با شیء یا موقعیت ترسناک مضطرب می شوند نباید از این تشخیص بهره جست. البته شدت ترس یا اضطراب در افراد مختلف متفاوت است و به دفعات رویارویی با شیء یا موقعیت ترسناک، عوامل زمینه ای همراه مانند حضور دیگران، مدت مواجهه و سایر عوامل تهدید کننده مثلا بدی آب و هوا در کسی که از پرواز می ترسد، بستگی دارد. نحوه ابراز ترس و اضطراب در کودکان و بزرگسالان متفاوت است. به علاوه ترس و اضطراب به محض رویارویی با عامل هراس بروز می کند (بلافاصله بوده و تأخیری در آن دیده نمی شود).

فرد مبتلا فعالانه از موقعیت های هراس آور اجتناب می کند و یا در صورتی که نتواند یا نخواهد از آن اجتناب نماید، موقعیت یا شیء عامل هراس، اضطراب یا ترس شدیدی در وی بوجود می آورد. اجتناب فعال یعنی فرد مبتلا عمدا به شکلی رفتار می کند و در مسیری قدم برمی دارد که تماس هر چه کمتری با اشیاء و موقعیت های ترسناک دشته باشد (مثلا به جای استفاده از پل های هوایی از زیرگذرها استفاده می کند).

بسیاری از افراد مبتلا که سال ها رنج و عذاب آن را تحمل کرده اند شیوه زندگی خود را به گونه ای تغییر داده اند که هر چه کمتر با اشیاء و موقعیت های هراس انگیز ارتباط داشته باشند. لذا این راهکارها به آنها کمک می کند که در زندگی عادی روزمره خود دچار ترس و اضطراب نشوند. اگرچه افراد مبتلا خودشان نیز تشخیص می دهند که واکنش هایشان نامتناسب و بیش از اندازه است، ولی معمولا سعی می کنند موقعیت هایی را که از آنها می ترسند بزرگ نمایی نمایند، لذا قضاوت نامتناسب بودن ترس آنها اغلب توسط بالینگر صورت می گیرد.

در هنگام تشخیص گذاری باید به زمینه فرهنگی – اجتماعی فرد نیز توجه نمود. برای مثال ترس از تاریکی در مناطقی که خشونت در آنها زیاد دیده می شود شاید منطقی به نظر برسد و ترس از حشرات در مناطقی که آنها را به عنوان غذا مصرف می کنند خیلی نامتناسب تر از سایر مناطق است. ترس، اضطرب یا رفتارهای اجتنابی معمولا مداوم بوده و باید حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشند. ملاک مدت فقط باید به عنوان یک راهنمایی کلی در نظر گرفته شود و درجاتی از انعطاف پذیری آن قابل قبول است. هراس اختصاصی باید از نظر بالینی موجب ناراحتی فوق العاده یا افت کارکرد شغلی، اجتماعی یا سایر جنبه های کارکردی مهم فرد گردد تا به عنوان یک اختلال در نظر گرفته شود.

ملاک های نشخیصی

برای تشخیص هراس یا فوبیای اختصاصی بایستی ۷ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: ترس یا اضطراب چشمگیر درباره یک موقعیت یا جسم خاص (مثلا پرواز، بلندی، حیوانات، تزریق، دیدن خون).

توجه: در کودکان ترس یا اضطراب ممکن است به شکل  گریه، قشقرق، میخکوب شدن یا چسبیدن به دیگران بروز کند.

B: موقعیت یا شیء ترسناک تقریبا همیشه سبب برانگیخته شدن ترس یا اضطراب می شود.

C: بیمار فعالانه از روبرو شدن با موقعیت یا شیء ترسناک خودداری می کند و یا با ترس و اضطراب زیاد آن را تحمل می کند.

D: ترس و اضطراب موجود خیلی بیشتر از آن چیزی است که خطر واقعی موقعیت یا شیء خاص می تواند ببار بیاورد و با زمینه فرهنگی – اجتماعی فرد تناسب ندارد.

E: ترس، اضطراب یا اجتناب همیشه رخ می دهد و معمولا برای حداقل ۶ ماه ادامه می یابد.

F: ترس، اضطراب یا اجتناب موجود از نظر بالینی موجب ناراحتی قابل توجه یا افت کارکرد اجتماعی، شغلی یا سایر جنبه های مهم کارکردی فرد می شود.

G: اختلال موجود توسط علایم یک اختلال روانی دیگر بهتر توجیه نمی شود مانند ترس، اضطراب و اجتناب از موقعیت هایی که علایم شبیه پانیک یا سایر علایم ناتوان کننده بوجود می آورند (مانند گذرهراسی)، اشیاء یا موقعیت های مرتبط با افکار وسواسی (مانند اختلال وسواسی جبری)، یادآوری های حوادث آسیب رسان (مانند آنچه در PTSD دیده می شود)، دوری از منزل و عزیزان (مانند اختلال اضطراب جدایی) یا موقعیت های اجتماعی (مانند اختلال اضطراب اجتماعی).

از جمله عوامل هراس آور می توان به موارد زیر اشاره نمود:

حیوانات (مثلا عنکبوت، حشرات، سگ)، محیط طبیعی (مثلا ارتفاعات، طوفان، آب)، خون، تزریق، جراحات، موقعیتی (مثلا هواپیما، آسانسور، فضاهای بسته) و سایر (مانند موقعیت هایی که ممکن است منجر به خفگی یا استفراغ گردد. در کودکان مثلا صداهای بلند یا اشخاصی با لباس های عجیب).

تشخیص افتراقی

گذرهراسی، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال اضطراب جدایی، اختلال پانیک، اختلال وسواسی – جبری، اختلال مرتبط با عوامل استرس زا و سانحه، اختلالات خوردن، طیف اسکیزوفرنی و سایر اختلالات روان پریشی.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید