اختلال پانیک (وحشتزدگی) 

اختلال پانیک (وحشتزدگی) Panic Disorder یعنی بروز مکرر حملات پانیک غیرمنتظره. یک دوره پانیک به شکل فوران ناگهانی ترس شدید یا احساس ناراحتی فوق العاده بروز می کند و در عرض چند دقیقه به اوج خود می رسد و در طی همین مدت حداقل چهار علامت از ۱۳ علامت جسمی یا شناختی ذکر شده دیده می شود. کلمه مکرر از نظر لغوی به معنای بیش از یک حمله غیرمنتظره پانیک است. اصطلاح غیرمنتظره به این نکته اشاره دارد که هیچ گونه نشانه یا عامل آغازگر آشکاری به هنگام بروز حملات پانیک وجود ندارد، یعنی حملات پانیک به طور ناگهانی بروز می کنند مثلا هنگام استراحت و حین خواب (حملات پانیک شبانه).

برعکس، حملات پانیک قابل انتظار حملاتی هستند که به دنبال یک نشانه یا عامل آغازگر آشکار بروز می کند، مانند قرار گرفتن در موقعیتی که معمولا در آنها دوره پانیک رخ می دهد. قضاوت در مورد اینکه حملات پانیک غیرمنتظره یا قابل انتظار هستند به عهده بالینگر است و این قضاوت بر اساس سؤالاتی دقیق در مورد توالی وقایع قبل از بروز دوره یا وقایعی که منجر به آن شده اند و قضاوت خود فرد از اینکه حملات به دنبال دلیلی واضح یا غیرقابل پیش بینی رخ می دهند، صورت می گیرد.

تفاوت زیادی در دفعات و شدت حملات پانیک به چشم می خورد. در رابطه با دفعات آن، ممکن است که حملاتی با دفعات متوسط (مثلا هفته ای یک بار) برای ماه های پیاپی وجود داشته باشد یا دوره های کوتاه تری با دفعات بیشتر (مثلا روزانه) با هفته ها یا ماه ها فاصله بدون حمله دیده شود و یا حملاتی با دفعات کمتر (مثلا ماهانه دوبار) برای سال ها ادامه یابد. در رابطه با شدت، امکان وجود هر دو شکل حملات با علایم کامل (چهار علامت یا بیشتر) و حملات یا علایم محدود (کمتر از چهار علامت) در یک فرد واحد زیاد است و معمولا تعداد و نوع علایم پانیک در یک دوره نسبت به دوره دیگر متفاوت است. البته توجه داشته باشید برای تشخیص گذاری اختلال پانیک وجود بیش از یک دوره غیرمنتظره پانیک با علایم کامل ضروری است.

نگرانی از حملات پانیک و پیامدهای آن معمولا مربوط به ملاحظات جسمی (مثلا نگرانی از این که این حملات نشان دهنده وجود بیماری خطرناک یا مهلکی مانند بیماری قلبی، تشنج هستند)، ملاحظات اجتماعی (مانند شرمندگی یا ترس از قضاوت منفی دیگران به دلیل وجود علایم قابل مشاهده پانیک) و دغدغه های مربوط به کارکرد روانی (مانند «دیوانه شدن» یا از دست دادن کنترل) هستند.

تغییرات ناسازگارانه رفتاری موجود بازتاب تلاش بیمار برای جلوگیری یا کاهش حملات پانیک و پیامدهای آنها است. نمونه هایی از این رفتارها عبارتند از: کنار گذاشتن ورزش، ساماندهی فعالیت های زندگی به شیوه ای جدید که در صورت بروز حملات پانیک امکان دسترسی به کمک وجود داشته باشد، محدود کردن فعالیت های معمول روزمره و اجتناب از موقعیت هایی که از نوع گذرهراسی هستند مانند استفاده از وسایط نقلیه عمومی، ترک منزل و خرید کردن.

ملاک های تشخیصی

برای تشخیص اختلال پانیک (وحشتزدگی) بایستی ۴ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: حملات مکرر غیرمنتظره پانیک. یک دوره پانیک بروز شدید و ناگهانی ترس شدید یا احساس ناراحتی فوق العاده است که در عرض چند دقیقه به اوج می رسد و در طی این مدت چهار مورد (یا بیشتر) از علایم زیر بروز می کند.

توجه: بروز ناگهانی حملات هم در حالت آرامش و استراحت و هم در حالت اضطراب رخ می دهد.

۱- تپش قلب، کوبش قلب یا افزایش ضربان آن

۲- تعریق

۳- لرزش یا احساس تکان خوردن

۴- احساس تنگی نفس یا نرسیدن هوا

۵- احساس خفگی

۶- درد یا ناراحتی قفسه سینه

۷- تهوع یا ناراحتی شکمی

۸- احساس سرگیجه، بی ثباتی، منگی یا غش

۹- احساس گرما یا لرز (گُرگرفتگی و سرما)

۱۰- احساس پارستزی (خواب رفتگی یا سوزن سوزن شدن)

۱۱- گسست از واقعیت (احساس غیرواقعی بودن) یا گسست از خویشتن (احساس جدا  شدن از خود)

۱۲- ترس از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن

۱۳- ترس از مردن

نکته: علایم مختص فرهنگ هم دیده می شود (مانند وزوز گوش، درد گردن، گریه و فریاد غیرقابل کنترل). این گونه علایم را نباید به عنوان یکی از چهار علامت لازم برای تشخیص اختلال پانیک (وحشتزدگی) محسوب کرد.

B: حداقل بعد از یکی از حملات در عرض یک ماه (یا بیشتر) یکی یا هر دو مورد زیر رخ داده باشد:

۱- نگرانی یا مشغولیت ذهنی مداوم درمورد بروز یک دوره دیگر یا پیامدهای آن (مثلا از دست دادن کنترل، دچار حمله قلبی شدن، دیوانه شدن).

۲- تغییر آشکار ناسازگارانه رفتاری ناشی از حملات فوق (مثلا رفتارهایی برای جلوگیری از حملات بعدی مانند ورزش نکردن یا نرفتن به مکان های ناآشنا).

C: اختلال حاضر ناشی از اثرات فیزیولوژیکی یک ماده (مانند داروی سوء مصرفی، یک دارو) یا یک بیماری طبی دیگر (مانند پرکاری تیروئید، بیماری های قلبی ریوی) نیست.

D: اختلال موجود توسط یک اختلال روانی دیگر بهتر توجیه نمی شود (مثلا حملات پانیک که فقط در واکنش به ترس از موقعیت های اجتماعی بروز می کنند، مانند آنچه در اختلال اضطراب اجتماعی دیده می شود؛ درپاسخ به شرایط هراس آور ناشی از جسم یا موقعیت خاص بروز می کند، مانند هراس اختصاصی؛ در پاسخ به افکار وسواسی بروز می کند، مانند اختلال وسواسی جبری؛ در پاسخ به نشانه هایی که حادثه آسیب رسان را به خاطر می آورند بروز می کند، مانند PTSD؛ یا در پاسخ به جدا شدن از افرادی که به آنها دلبستگی وجود دارد بروز می کند مانند آنچه در اختلال اضطراب جدایی دیده می شود.

نکته: حمله پانیک یک اختلال روانی (مانند اختلال پانیک) محسوب نمی شود. حملات پانیک در زمینه تمام اختلالات اضطرابی و سایر اختلالات روانی (مانند اختلالات افسردگی، اختلال PTSD، اختلالات مصرف مواد) و برخی از بیماری های طبی (مثلا قلبی، ریوی، گوارشی و قسمت حلزونی گوش داخلی) رخ می دهند. وقتی که یک حمله پانیک تشخیص داده می شود باید آن را به عنوان یک مشخصه در نظر گرفت (مثلا اختلال PTSD همراه با حملات پانیک). در مورد اختلال پانیک وجود حملات پانیک جزو ملاک های تشخیصی است و لذا حملات پانیک به عنوان یک مشخصه  محسوب نمی شود. فوران ناگهان ترس شدید یا ناراحتی شدید که در عرض چند دقیقه به حداکثر اوج خود می رسد و در حین همین مدت حداقل چهار مورد از علایم سیزده گانه بالا بروز می کند.

تشخیص افتراقی

حملات پانیک در سایر اختلالات اضطرابی مشخص یا نامعین، اختلال اضطرابی ناشی از یک بیماری دیگر، اختلال اضطرابی ناشی از دارو/مواد، اختلال اضطراب اجتماعی، هراس اختصاصی یا گذرهراسی، اختلال اضطراب جدایی.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید