اختلال طیف درخودماندگی یا اوتیسم

اختلال طیف درخودماندگی یا اوتیسم Autism Spectrum Disorder یکی دیگر از اختلالات رشدی عصبی است که ویژگی اصلی آن نقصان مداوم در برقراری ارتباطات و تعاملات اجتماعی دو جانبه و الگوهای تکراری و محدود رفتار، علایق یا فعالیت ها است. این علایم از اوایل کودکی وجود دارند و سبب اختلال یا محدودیت در کارکرد روزمره می شوند.

مرحله ای که در آن نقصان کارکرد فرد آشکار می شود با توجه به خصوصیات فردی و محیط زندگی بیمار بسیار متفاوت است. ویژگی های اصلی تشخیصی در دوران کودکی قابل مشاهده هستند، ولی مداخلات درمانی، رفتارهای جبرانی و حمایت های جاری می تواند مشکلات موجود را لااقل در بعضی زمینه ها مخفی نگهدارد. تظاهرات اختلال نیز با توجه به شدت درخودماندگی، میزان رشد و سن تقویمی کودک تفاوت های زیادی دارند و مفهوم کلمه طیف در همین نکته نهفته است.

ملاک های تشخیصی

برای تشخیص اختلال طیف درخودماندگی یا اوتیسم بایستی ۵ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: نقصان مداوم ارتباط و تعاملات اجتماعی در موقعیت های مختلف، که به شکل موارد زیر، در حال حاضر یا در گذشته بروز می کند:

۱- تخریب روابط دوجانبه هیجانی – اجتماعی به درجات مختلف مثلا از رویکرد اجتماعی نابهنجار و عدم مکالمه عادی دوجانبه تا کاهش سهیم کردن دیگران در علایق، هیجانات یا عواطف خود یا عدم توانایی شروع یا پاسخ به تعاملات اجتماعی.

۲- نقص در رفتارهای ارتباطی غیرکلامی مورد استفاده در تعاملات اجتماعی به درجات مختلف برای مثال: انسجام ضعیف ارتباط کلامی و غیرکلامی، ناهنجاری تماس چشمی و زبان بدنی، افت شدید درک و استفاده از ایما و اشاره، فقدان کامل ابراز هیجانات با کمک چهره و ارتباط غیرکلامی.

۳- نقص در ایجاد، حفظ و درک روابط که از یک اشکال در تعدیل رفتار در موقعیت های مختلف اجتماعی تا ناتوانی در دوست یابی و مشارکت در بازی های تخیلی مشترک و یا عدم وجود علاقه به همتایان دیده می شود.

B: الگوهای علایق، رفتار و فعالیت های تکراری محدود به نحوی که حداقل در دو مورد زیر چه در حال و چه در گذشته وجود داشته باشد:

۱- رفتارهای حرکتی، استفاده از اشیاء و گفتار به صورت قالبی یا تکراری (مانند: حرکات ساده قالبی، ردیف کردن اسباب بازی ها، پرتاب اشیاء، پژواک کلام، عبارات ویژه).

۲- اصرار به یکنواختی، پیروی انعطاف ناپذیر از عادات روزمره یا الگوها و آداب رفتاری کلامی و غیرکلامی یکسان (ماننده ناراحتی شدید هنگام تغییرات جزئی، مشکل با جابجایی ها، الگوهای تفکر انعطاف ناپذیر، آداب معاشرت خاص، باید هر روز از همان مسیر برود یا هر روز همان غذای همیشگی را بخورد).

۳- علایق وی شدیدا محدود و ثابت است و شدت و تمرکز نابهنجار دارد (مانند دلبستگی شدید یا مشغولیت با اجسام غیرمعمول، علایق شدیدا محدود یا ثابت).

۴- واکنش بیشتر از معمول یا کمتر از حد به محرک های حسی، علاقه غیرعادی به جوانب حسی محیط (مانند بی تفاوتی آشکار به درد/حرارت، واکنش ناخوشایند به برخی صداها یا منسوجات، بو کردن و یا لمس بیش از اندازه اشیاء، محو تماشای اشیاء نورانی یا حرکات شدن).

C: علایم فوق باید در اوایل دوران رشد وجود داشته باشد (گرچه ممکن است تا زمانی که مقتضیات اجتماعی بیش از ظرفیت کودک نشود آشکار نشوند یا ممکن است در سنین بالاتر با کمک راهکارهای آموخته شده مخفی باقی بمانند).

D: علایم فوق سبب تخریب بارز کارکرد اجتماعی، شغلی یا سایر جنبه های مهم عملکرد فرد می شوند.

E: این اختلال ها توسط کم توانی ذهنی (اختلال رشدی هوشی) یا تأخیر کلی رشدی بهتر توجیه نمی شوند. کم توانی ذهنی و اختلال طیف درخودماندگی اغلب با یکدیگر بروز می کنند. برای تشخیص گذاری دوگانه، ارتباطات اجتماعی باید کمتر از حد مورد انتظار رشد هوشی بیمار باشد.

میزان شدت اختلال طیف درخودماندگی

شدت اختلال طیف درخودماندگی از نظر میزان تخریب در ارتباطات اجتماعی و الگوهای رفتاری تکراری محدود، در سه سطح بررسی می شود؛ درجه ۳ (نیازمند حمایت بسیار زیاد)، درجه ۲ (نیازمند حمایت قابل توجه) و درجه ۱ (نیازمند حمایت).

درجه ۳ (نیازمند حمایت بسیار زیاد)

 ارتباطات اجتماعی: نقایص شدید ارتباطات اجتماعی کلامی و غیرکلامی باعث افت شدید عملکرد، پا پیش نهادن بسیار محدود برای تعاملات اجتماعی و عدم اجابت دعوت دیگران برای برقراری رابطه اجتماعی می شود. مثلا فردی که دایره لغات مفهوم کمی دارد به ندرت اقدام به گفتگو با دیگران می کند و اگر این کار را بکند از روش های غیرعادی صرفا برای برآورده کردن نیازها کمک می گیرد و فقط به برخوردهای اجتماعی ساده و صریح پاسخ می دهد.

الگوهای رفتاری تکراری محدود: انعطاف ناپذیری رفتاری، دشواری فراوان در تطابق با تغییرات و یا سایر رفتارهای تکراری و محدود فرد که شدیدا با کارکرد وی در تمام زمینه ها تداخل دارد. ناراحتی یا دشواری زیاد برای تمرکز یا کاری که در حال انجام آن است.

درجه ۲ (نیازمند حمایت قابل توجه)

ارتباطات اجتماعی: نقایص قابل توجه در مهارت های ارتباطات اجتماعی کلامی و غیرکلامی، مشکلات اجتماعی حتی با وجود حمایت آشکار است. شروع محدود تعاملات اجتماعی و پاسخ های محدود یا نابهنجار به دعوت های دیگران برای شروع رابطه، برای مثال فرد با استفاده از جملات ساده صحبت می کند، تعاملاتش محدود به علایق خاصی است و مشخصا ارتباطات غیرکلامی عجیب و غریبی دارد.

الگوهای رفتاری تکراری محدود: انعطاف ناپذیری رفتار، دشواری در تطابق با تغییرات، یا سایر رفتارهای محدود/تکراری آنقدر هستند که نظر دیگران را به خود جلب می نمایند و با کارکرد فرد در شرایط متفاوت تداخل دارد. ناراحتی و یا دشواری برای تغییر تمرکز یا عمل در حال انجام.

درجه ۱ (نیازمند حمایت)

ارتباطات اجتماعی: به دلیل نقایص ارتباطات اجتماعی بدون وجود حمایت های درجا دچار محدودیت های زیادی می شود. برای شروع تعاملات اجتماعی مشکل دارد و شواهد بارزی از پاسخ های غیرمعمول یا ناموفق به دعوت دیگران برای برقراری ارتباط اجتماعی دیده می شود ممکن است تمایل کمی برای تعاملات اجتماعی داشته باشند. برای مثال فرد قادر است جملات کاملی را ادا کند و در روابط اجتماعی شرکت کند ولی در مکالمات رودرور با دیگران دچار مشکل است و تلاش هایش برای دوست یابی غریب بوده و معمولا با شکست روبرو می شود.

الگوهای رفتاری تکراری محدود: انعطاف ناپذیری رفتار سبب تداخل قابل توجهی در کارکرد فرد در یک یا چند موقعیت مختلف می شود. دشواری در تعویض فعالیت ها، مشکلات ساماندهی و برنامه ریزی کارها مانع استقلال فردی است.

تشخیص افتراقی

سندرم رت، گنگی انتخابی، اختلالات زبانی و اختلال ارتباط اجتماعی (عملی)، کم توانی ذهنی (اختلال رشدی هوشی) بدون اختلال طیف درخودماندگی، اختلال حرکات قالبی، اختلال کم توجهی – بیش فعالی، اسکیزوفرنیا.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند.

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید