گذرهراسی یا آگورافوبیا

گذرهراسی یا آگورا فوبیا Agoraphobia ترس یا اضطراب شدید یا قابل توجهی است که در رویارویی واقعی یا انتظار رویارویی با طیف گسترده ای از موقعیت های مختلف بروز می کند. برای تشخیص گذاری باید وجود علایم لازم در حداقل دو مورد از ۵ موقعیت زیر تأیید شده باشد ۱) استفاده از وسایط نقلیه عمومی مانند اتومبیل، اتوبوس، قطار، کشتی یا هواپیما؛ ۲) بودن در فضاهای باز مانند پارکینگ های بزرگ، مراکز خرید یا پل ها؛ ۳) بودن در فضاهای بسته مانند فروشگاه ها، تئاتر و سینما؛ ۴) ایستادن در صف یا جاهای شلوغ؛ ۵) تنها ماندن خارج از منزل.

نمونه های موقعیت های ذکر شده دربرگیرنده همه موارد نیست و موقعیت های دیگری نیر هراس آور تلقی می شوند. وقتی ترس و اضطراب به واسطه چنین موقعیت هایی تحریک می شوند فرد معمولا افکاری به ذهنش خطور می کند مبنی بر اینکه قرار است اتفاق بدی رخ دهد. این افراد معمولا معتقدند که در مواقع بروز علایم شبه پانیک یا سایر علایم ناتوان کننده یا موجب شرمندگی، فرار و خروج از چنین موقعیت هایی می تواند دشوار باشد (مثلا نمی توانم از این جا خارج شوم) یا احتمالا دستیابی به کمک میسر نیست (مثلا هیچکس برای کمک به من وجود ندارد).

منظور از علایم شبه پانیک هر یک از سیزده علامتی است که در ملاک های تشخیصی حمله پانیک ذکر شده مانند سرگیجه، غش یا ترس از مردن. «سایر علایم ناتوان کننده و شرمنده کننده» شامل علایمی است مانند استفراغ و علایم روده التهابی و در سالمندان ترس از افتادن یا در بچه ها یک حس سردرگمی و گم شدن. میزان ترسی که فرد مبتلا تجربه می کند با توجه به میزان نزدیکی به موقعیت ترسناک فرق می کند و گاهی ممکن است به هنگام پیش بینی یا رویارویی واقعی با موقعیت های گذرهراسی بروز نماید. همپنین این ترس و اضطراب می تواند به شکل حملات پانیک با علایم محدود یا علایم کامل بروز نماید (یعنی یک دوره پانیک قابل انتظار). ترس و اضطراب تقریبا در تمام مواقعی که فرد با موقعیت ترسناک تماس دارد رخ می دهد.

بنابراین کسی که فقط گهگاه در یک موقعیت گذرهراسی مضطرب می شود (مثلا هر ۵ باری که در صف می ایستد یک بار دچار اضطراب می شود) نباید تشخیص اختلال گذرهراسی دریافت کند. فرد فعالانه از این موقعیت ها فرار می کند، یا در صورتی که نتواند یا قصد داشته باشد که از آنها اجتناب نکند دچار اضطراب و ترس شدیدی می شود. اجتناب فعال یعنی فرد رفتارهایی نشان می دهد که عمدا و به منظور اجتناب یا تماس حداقل با موقعیت های گذرهراسی برنامه ریزی شده اند.

اجتناب بیمار هم می تواند شکل رفتاری و هم شکل شناختی داشته باشد. نمونه های اجتناب رفتاری عبارتند از حفظ روال روزمره زندگی، انتخاب شغل در نزدیکی منزل برای استفاده نکردن از وسایط نقلیه عمومی، خرید غذا و مایحتاج به گونه ای که در منزل تحویل داده شود برای عدم ورود به مراکز خرید و مغازه ها. یک نمونه از اجتناب شناختی عبارت است از پرت کردن حواس خود به هنگام عبور از موقعیت های گذرهراسی. در اکثر موارد در صورتی که کسی مانند شریک زندگی، دوست یا فردی از تیم درمان همراه بیمار باشد تحمل موقعیت هراسناک آسان تر خواهد بود.

ترس، اضطراب یا اجتناب موجود باید خارج از حد تصور احتمال واقعی خطر ناشی از موقعیت گذرهراسی و زمینه فرهنگی – اجتماعی فرد باشد. افتراق بالینی ترس های قابل توجه گذرهراسی از ترس های قابل قبول یا از موقعیت هایی که خطرناک فرض می شوند به چند دلیل مهم است. اول، قضاوت درباره بود و نبود و ماهیت اجتناب در فرهنگ های مختلف و بافت فرهنگی اجتماعی متفاوت دشوار است (مثلا در نقاط مشخصی از جهان عدم خروج زنان مسلمان به تنهایی از منزل از نظر اجتماعی – فرهنگی بسیار مقبول و پسندیده به شمار می رود لذا چنین پرهیزی را نباید به عنوان مشخصه ای از گذرهراسی محسوب نمود). دوم، افراد سالمند معمولا ترس های خود را بیش از حد معمول به مشکلات مربوط به سن ربط می دهند و کمتر باور دارند که ترس هایشان نامتناسب با خطر واقعی موجود است. سوم، افراد مبتلا به گذرهراسی معمولا نسبت به خطرات مربوط به علایم شبه پانیک یا سایر علایم جسمی بیش از اندازه حساس بوده و از آنها می ترسند. تشخیص گذاری فقط در مواردی صحیح است که ترس، اضطراب یا اجتناب مداوم باشد و موجب ناراحتی قابل توجه بالینی یا افت کارکرد اجتماعی، شغلی یا سایر جنبه های مهم کارکرد فرد گردد. در نظر گرفتن مدت حداقل ۶ ماه سبب می شود، مشکلاتی که افراد به طور موقت تجربه می کنند کنار گذاشته شود. البته ملاک مدت را باید به عنوان یک راهنمایی کلی در نظر گرفت  و درجاتی از انعطاف پذیری آن قابل قبول است.

ملاک های تشخیصی

برای تشخیص اختلال گذرهراسی بایستی ۹ ملاک زیر در نظر گرفته شود:

A: ترس یا اضطراب چشمگیر در مورد دستکم دو مورد از پنج موقعیت زیر:

۱- استفاده از وسایط نقلیه عمومی (مانند اتومبیل، اتوبوس، قطار، کشتی، هواپیما)

۲- بودن در فضاهای باز (مانند پارکینگ های بزرگ، مراکز خرید، پل ها)

۳- بودن در فضاهای بسته (مانند فروشگاه ها، تئاتر، سینما)

۴- ایستادن در صف یا جاهای شلوغ

۵- تنها ماندن خارج از خانه

B: بیمار به دلایل ذیل از این موقعیت ها اجتناب می ورزد: نگرانی از اینکه فرار از آنها احتمالا دشوار است یا شاید به هنگام بروز حملات شبه پانیک یا سایر علایم غیرقابل تحملی که می تواند باعث شرمندگی وی شود کسی برای کمک به وی وجود ندارد (مثلا در سالمندی ترس از افتادن، ترس از بی اختیاری ادراری).

C: موقعیت های گذرهراسی تقریبا همیشه باعث برانگیختن ترس یا اضطراب می شوند.

D: بیمار فعالانه از این موقعیت های گذرهراسی اجتناب می ورزد، یا برای حضور در آنها نیاز به همراه دارد یا آنها را باترس و اضطراب شدیدتحمل می نماید.

E: ترس یا اضطراب موجود بیماری بیش از آن چیزی است که واقعا از احتمال خطر موجود در موقعیت گذرهراسی انتظار می رود و با زمینه اجتماعی فرهنگی فرد نامتناسب است.

F: ترس، اضطراب یا اجتناب، معمولا حداقل برای ۶ ماه ادامه دارد.

G: ترس، اضطراب یا اجتناب از نظر بالینی موجب ناراحتی فوق العاده یا افت کارکرد اجتماعی، شغلی یا سایر جنبه های مهم کارکردی فرد می شود.

H: اگر بیماری طبی دیگری (مانند بیماری روده ای التهابی، بیماری پارکینسون) وجود دارد؟، آشکارا ترس، اضطراب یا اجتناب بیش از حد انتظار است.

I: ترس، اضطراب یا اجتناب توسط علایم یک اختلال روانی دیگر بهتر توجیه نمی شوند. مثلا علایم مؤید هراس اختصاصی، نوع موقعیتی نیستند، فقط در موقعیت های اجتماعی بروز نمی کنند (مانند اختلال اضطراب اجتماعی) و منحصرا به افکار وسواسی بیمار مربوط نیستند (مانند اختلال OCD)، مربوط به معلولیت ها یا نقایص جزیی در ظاهر فرد (اختلال بدریخت انگاری بدن) یا ترس از جدایی نیستند (مانند اختلال اضطراب جدایی).

توجه: برای تشخیص گذاری گذرهراسی نیازی به وجود حملات پانیک نیست. اگر تظاهرات فرد ملاک های تشخیص اختلال پانیک را هم برآورده می کند هر دو تشخیص را باید ثبت نمود.

تشخیص افتراقی

هراس اختصاصی نوع موقعیتی، اختلال اضطراب جدایی، اختلال اضطراب اجتماعی (جمعیت هراسی)، اختلال پانیک، اختلال استرس حاد و اختلال PTSD، اختلال افسردگی اساسی، برخی بیماری های طبی مانند بیماری پارکینسون، اسکلروز متعدد، بیماری های قلب عروقی، بیماری کرون.

منبع: راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی ویرایش پنجم DSM-5، انجمن روان پزشکی آمریکا ۲۰۱۳، ترجمه دکتر فرزین رضاعی و دیگران، انتشارات ارجمند

 

   این مطلب را به اشتراک بگذارید